Zapalenie zatok
Od czasu rozpoczęcia przeziębienia minęło już kilkanaście dni, a Ciebie ciągle boli głowa i katar zmienił się na gęsty, zielonkawy? Masz powody, by podejrzewać, że chorują zatoki.
Objawy zapalenia zatok
Do książkowych objawów zapalenia zatok należą:
· ból głowy nasilający się przy pochylaniu i w pozycji leżącej (uczucie rozpierania)
· niedrożność nosa (zatkany nos)
· wydzielina z nosa o zabarwieniu zielono-żółtym
· nieprzyjemny zapach oddechu
· zmęczenie
· gorączka
· brak apetytu
· utrata w węchu
Za rozwój choroby najczęściej odpowiadają wirusy (przeważnie rinowirusy). Przyczyny zapalenia to niedoleczone przeziębienie, ale też np. próchnica zębów. Zazwyczaj organizm, przy odpowiednim wsparciu, radzi sobie z infekcją. Nieleczona grozi powikłaniami, mogącymi nawet zagrażać życiu, więc nie należy jej lekceważyć. Ile trwa zapalenie zatok? Nawet kilka tygodni.
Objawy ostrego zapalenia zatok przynosowych to bądź zatkany nos, bądź występowanie wydzieliny. Usuwana jest z organizmu albo przez nos, albo spływa po tylnej ścianie gardła, to tzw. katar przedni lub tylny.
Rodzaje zapalenia zatok
Klasyfikacja zapalenia zatok [1]:
· wirusowe ostre zapalenie zatok przynosowych (przeziębienie)
· powirusowe OZZP
· ostre bakteryjne OBZZP
Z uwagi na długość trwania lub częstotliwość występowania infekcji, wyróżniamy także przewlekłe zapalenie zatok i nawracające zapalenie zatok.
Ostre zapalenie zatok
Ostre zapalenie zatok przynosowych należy do najczęstszych powodów przyjmowania antybiotyków na świecie. Rozpoznanie zapalenia zatok obejmuje stwierdzenie w wywiadzie następujących objawów: niedrożność nosa lub pojawienie się wydzieliny (uchodzącej przez nos lub po tylnej ścianie gardła), a także rozpierający ból twarzy w okolicy zatok. Często powyższym towarzyszy również upośledzenie węchu, a nawet jego zanik. Infekcja może trwać nawet do 12 tygodni, w tym czasie występują okresy bezobjawowe.
Przewlekłe zapalenie zatok
Przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, podobnie jak ostre zapalenie zatok, charakteryzuje się niedrożnością nosa lub występowaniem wydzieliny (katar przedni lub tylny), rozpierającym bólem głowy, upośledzeniem lub utratą węchu. Cechą odróżniającą PZZP od OZZP jest czas trwania. O przewlekłym zapaleniu zatok mówimy, gdy infekcja trwa powyżej 12 tygodni.
PZZP może ulegać zaostrzeniom. Nie do końca wiadomo, co je powoduje. Być może odpowiada za nie zaburzona równowaga flory bakteryjnej u pacjentów, którzy przeszli operację zatok a u innych – infekcje wirusowe.
Na zapalenie przewlekłe częściej zapadają palacze niż osoby niepalące, a także chorzy na Przewlekłą Obturacyjną Chorobę Płuc, astmę, refluks żołądkowo-przełykowy czy osoby z niedoborem odporności.
Nawracające zapalenie zatok
Diagnozę zapalenia zatok nawracającego stawia lekarz, jeżeli pacjent w ciągu roku miał minimum cztery epizody zapalenia zatok. Objawy chorych zatok za każdym razem utrzymywały się od tygodnia do 10 dni.
Leczenie zapalenia zatok
Leczenie wirusowego ostrego zapalenia zatok przynosowych i powirusowego zapalenia zatok przynosowych nie wymaga stosowania ani antybiotyków, ani kortykosteroidów donosowych, ani leków przeciwhistaminowych[2]. Leki te otrzymujemy na receptę. Antybiotyki będą konieczne, gdy lekarz zdiagnozuje ostre bakteryjne zapalenie zatok.
Jak leczyć się we własnym zakresie? Skuteczne są:
· leki obkurczające (do 10 dni)
· paracetamol/ibuprofen na ból zatok
· płukanie jam nosa fizjologicznym roztworem soli
· witamina C
· cynk
· leki ziołowe
W przypadku zapalenia zatok leczenie preparatami obkurczającymi powinno trwać jak najkrócej, maksymalnie 10 dni. Leki te są dostępne w tabletkach czy kapsułkach lub do podania donosowego. Te pierwsze najczęściej zawierają pseudoefedrynę obkurczającą naczynia krwionośne błony śluzowej nosa, co powoduje zmniejszenie obrzęku i ułatwia oddychanie. Działają w ciągu pół godziny od przyjęcia, efekt utrzymuje się przez kolejne 3-4 godziny. Preparaty te można kupić w aptece tylko stacjonarnie, sprzedaż wysyłkowa jest zabroniona.
Donosowe leki obkurczające bez recepty zawierają oksy- lub ksylometazolinę. Substancje te również zmniejszają obrzęk błony śluzowej nosa oraz jej przekrwienie, tym samym przywracając możliwość oddychania. Są skuteczne od razu po podaniu.
Paracetamol ma działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, pomoże walczyć z podwyższoną temperaturą ciała i zniweluje ból zatok. Podobnie ibuprofen, tyle że zmniejsza również stan zapalny. Popularne saszetki na przeziębienie czy tabletki do połknięcia lub rozpuszczenia, przydatne w leczeniu zatok, łączą paracetamol z obkurczającą fenylefryną.
Płukanie zatok fizjologicznym roztworem soli, choć dosyć nieprzyjemne, uchodzi za skuteczne. W aptece dostępne są gotowe zestawy do wykonania zabiegu. Oczyszcza on śluzówkę nosa i ujścia zatok, co sprzyja udrożnieniu ich i ułatwia transport zalegającej wydzieliny. Zestawy zawierają butelkę i saszetki do sporządzenia roztworu. W przypadku nieżytu nosa czy zapalenia zatok należy wykonać roztwór hipertoniczny, czyli o większym stężeniu, który poprzez działanie osmotyczne zmniejszy obrzęk śluzówki.
Cynk w dawce co najmniej 75 mg na dobę, w ciągu 24 godzin od pojawienia się objawów znacznie skraca czas trwania przeziębienia. Osobom rozważających przyjmowanie cynku zaleca się stosowanie go w zwiększonej dawce przez cały czas trwania przeziębienia.
Witamina C – warto po nią sięgnąć, ale nie tylko w okresie przeziębienia. Przyjmowana profilaktycznie ułatwi powrót do formy, gdy dojdzie do infekcji. Ma silne działanie antyoksydacyjne, czyli chroni przed wolnymi rodnikami, uszczelnia też naczynia krwionośne.
Leki ziołowe na zapalenie zatok zawierają np. korzeń goryczki, kwiat pierwiosnka, ziele szczawiu, czarny bez i werbenę albo mieszaninę odpowiednio dobranych olejków eterycznych.
Leczenie przewlekłego zapalenia zatok przebiega nieco inaczej. Nadal wskazane są irygacje 0.9% roztworem soli fizjologicznej - płukanie zatok, a do tego stosowanie glikokortykosteroidów donosowych dostępnych bez recepty[3]. Ważne, by unikać czynników zaostrzających, czyli dymu papierosowego, zanieczyszczonego powietrza, zapylonych pomieszczeń. Pojawienie się takich objawów jak: podwójne widzenie, obrzęk i zaczerwienienie oczodołu, silny ból głowy, obrzęk czoła, zaburzenia neurologiczne, krwawienie z nosa i strupy w nim – to znak, by natychmiast skontaktować się z lekarzem.
W szczególnie trudnych przypadkach wyleczenie zapalenia zatok wymaga interwencji chirurgicznej.
Leczenie zapalenia zatok – domowe sposoby
W przypadku zapalenia zatok najważniejsze jest rozrzedzenie wydzieliny, by móc ją usunąć i by nie zalegała w drogach oddechowych, będąc pożywką dla patogenów. Najprostszy sposób to picie dużej ilości płynów, zwłaszcza herbat ziołowych i rosołu. Sprawdzą się też inhalacje z pary wodnej – gorący prysznic, pochylenie na kubkiem czy miską z gorącą wodą (tzw. parówka – dobrze dorzucić zioła, np. tymianek, miętę czy olejek eukaliptusowy) czy zastosowanie inhalatora (w wyposażeniu urządzenia powinien znajdować się tzw. widelec do nosa). Na szybko ulgę przyniesie przyłożenie do twarzy wilgotnego, gorącego ręcznika – usprawni krążenie krwi w zatokach.
Powikłania zapalenia zatok
Powikłania infekcji zatok mogą być niebezpieczne. Dochodzi do nich wskutek nieprawidłowo dobranej antybiotykoterapii, oporności bakterii na leczenie czy osłabienia organizmu pacjenta, a tym samym jego odporności.
Powikłania zapalenia zatok dzielimy na:
· powikłania oczodołowe zapalenia zatok: zapalny obrzęk powiek, oczodołowe zapalenie tkanki łącznej, ropnie
· powikłania wewnątrzczaszkowe zapalenia zatok: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropnie, zakrzepowe zapalenie zatok żylnych opony twardej
Najpoważniejszym powikłaniem jest zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej mózgu. Rozprzestrzenia się ono po całym organizmie, prowadząc do sepsy. Co trzeci pacjent, u którego je zdiagnozowano, umiera.
Jak zapobiegać zapaleniu zatok?
Badania wskazują, że na częstotliwość występowania chorób zatok wpływa budowa anatomiczna nosa (np. skrzywienie przegrody nosa), a także bierne i czynne palenie tytoniu. Jeżeli pacjent cierpi na choroby przewlekłe, ryzyko zapadnięcia na ostre zapalenie zatok po przebyciu grypy zwiększa się.
O ile w ostatnim przypadku niewiele możemy zrobić, to decyzja o rozstaniu się z nałogiem papierosowym czy unikanie przebywania w środowisku, gdzie pali się tytoń jest po naszej stronie i w naszym zasięgu. To istotny element profilaktyki zapalenia zatok.
Zatoki nie lubią również dużych różnic temperatur i przebywania w pomieszczeniach klimatyzowanych lub z nadmiernie wysuszonym powietrzem. Pamiętajmy, by jesienią i zimą nie wychodzić z domu ze świeżo umytą głową bez czapki czy opaski. Ograniczajmy też, ile tylko się da, ekspozycję na klimatyzację, a w domu starajmy się zadbać o odpowiednie nawilżenie powietrza. Za stosunkowo niewielką kwotę można zakupić dyfuzor/nawilżacz powietrza i uruchamiać go w dowolnej porze dnia z dodatkiem ulubionych olejków eterycznych. Zdrowiu górnych dróg oddechowych sprzyjają szczególnie: eukaliptusowy, tymiankowy, rozmarynowy, z drzewa herbacianego i geranium.
Źródło
[1] Fokkens W.J., Lund V.J., Hopkins C. i wsp.: Zapalenie zatok przynosowych i polipy nosa. Wytyczne europejskie EPOS 2020 - cz. 1. Med. Prakt., 2020; 12: 47-62
[2] Tamże; Dowody i zalecenia dotyczące leczenia dorosłych i dzieci z ostrym wirusowym zapaleniem zatok przynosowych (przeziębienie) - Rekomendacje GRADE (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation, http://www.gradeworkinggroup.org/)
[3] Fokkens W.J., Lund V.J., Hopkins C. i wsp.: Zapalenie zatok przynosowych i polipy nosa. Wytyczne europejskie EPOS 2020 – cz. 2. Med. Prakt., 2021; 1: 22–41
