Ciąża jest wyzwaniem dla organizmu. Dawniej radzono w tym czasie jeść za dwoje, ciężarne piły śmietanę zamiast mleka, co dziś może szokować. Przy obecnym stanie wiedzy wiadomo, że dla kobiety o prawidłowej lub większej masie ciała nadmierne przytycie w okresie ciąży nie jest wskazane, więc nie należy jeść za dużo, ale mądrze.
Suplementy w ciąży: brać czy nie?
Nie ma prostej odpowiedzi na to pytanie, brzmi ona: to zależy. Zacznijmy od definicji suplementacji – to uzupełnianie braków. Jeśli organizm przyszłej mamy w momencie zajścia w ciążę miał już jakieś deficyty, to w kolejnych 9 miesiącach będą się one pogłębiać.
Do utrzymania odpowiedniego poziomu składników ważnych dla mamy i rozwoju płodu nieodzowna jest urozmaicona dieta, bogata w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, dobre tłuszcze i ryby. Niektóre kobiety nawet przez kilka miesięcy intensywnie wymiotują i mało jedzą. Inne nie mogą patrzeć np. na ryby. Jeszcze inne dostały zalecenia od ginekologa-położnika. Dla nich suplementacja preparatami multiwitaminowymi dla ciężarnych będzie konieczna.
Suplementy w ciąży: co brać?
Warto zacząć od rozmowy z lekarzem prowadzącym ciążę. Ginekolog ją nadzoruje, zleca badania, monitoruje stan zdrowia mamy i dziecka. Ma najwięcej danych, na podstawie których może zalecić przyjmowanie określonych preparatów i wie, jakie z nich są bezpieczne na danym etapie. Oczywiście są też rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników wskazujące, po co warto sięgnąć w okresie ciąży i karmienia piersią. Nimi również można się posłużyć.
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)1, przyjmowanie przez przyszłe mamy preparatów wielowitaminowych nie powinno być rutynowe. Witaminy, minerały i mikroelementy ma dostarczać do ich organizmów przede wszystkim odpowiednio zbilansowana dieta.
Suplementy w ciąży: żelazo
W krajach europejskich nawet 40 proc. kobiet w ciąży może mieć anemię (dane WHO). Kluczowym składnikiem, by jej przeciwdziałać, jest żelazo. Suplementacja tego pierwiastka ma zapobiec m.in. niskiej masie urodzeniowej noworodka, przedwczesnemu zakończeniu ciąży czy powikłaniom okresu porodu. Stanowisko polskich, brytyjskich, australijskich lekarzy, a także Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności jest jasne: żelazo należy przyjmować dodatkowo tylko w razie potwierdzonych badaniami braków. Dlaczego, skoro odsetek ciężarnych z anemią jest stosunkowo wysoki? Badania wskazują na związek między nadmierną ilością żelaza w organizmie a występowaniem cukrzycy typu 2 czy rozwojem insulinooporności.
Analizując wyniki badań krwi, w przypadki niskiego stężenia hemoglobiny, należy też wziąć pod uwagę średnią objętość czerwonej krwinki (MCV) i stężenie ferrytyny. Jeśli stężenie ferrytyny jest obniżone, MCV prawidłowe lub niskie, to wskazuje na niedobór żelaza.
Rekomendacje dotyczące suplementacji żelaza - Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników2:
• do 16. tygodnia ciąży – w przypadku anemii wynikającej z niedoboru żelaza – można stosować preparaty żelaza
• po 16. tygodniu ciąży u kobiet bez niedokrwistości dopuszcza się suplementację żelaza do 30 mg/dobę, o ile stężenie ferrytyny jest niższe niż 60 mcg/l
• leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza – stosowanie niskich dawek w dłuższym okresie czasu
Suplementy w ciąży: kwas foliowy
Kwas foliowy, inaczej witamina B9, dużo potrafi zdziałać. Naprawia uszkodzone DNA, bierze udział w namnażaniu się komórek i w procesach krwiotwórczych, chroni serce, zapewniając prawidłowy poziom homocysteiny, dba o zdrowie układu nerwowego, pomaga zwalczać stany zapalne.
Niedobór kwasu foliowego w okresie ciąży niesie ze sobą wiele niekorzystnych konsekwencji:
• upośledza ukrwienie łożyska, co hamuje rozwój płodu, może też doprowadzić do jego obumarcia
• wpływa negatywnie na rozwój układu nerwowego płodu
• grozi poronieniem
• grozi rozwojem wad wrodzonych (cewa nerwowa)
Rekomendacje dotyczące suplementacji kwasu foliowego - Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników3:
• przyjmowanie kwasu foliowego przez wszystkie kobiety w wieku prokreacyjnym – 0,4 mg/dobę
• przyjmowanie kwasu foliowego w I trymestrze – 0,4-0,8 mg/dobę
• przyjmowanie kwasu foliowego po 12. tygodniu i w okresie karmienia piersią – 0,6-0,8 mg/dobę
• u pacjentek z wadami ceny nerwowej w wywiadzie w poprzedniej ciąży – 4 mg/dobę przez ściśle określony czas
• u pacjentek ciężarnych z chorobami w wywiadzie (m.in. cukrzyca, otyłość, choroby nerek i wątroby) – dawkę ustala lekarz
Suplementy w ciąży: omega-3
Kwasy tłuszczowe omega-3, do których należą kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA), są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania każdego człowieka, także dla przyszłej mamy i jej dziecka. Nasz organizm nie wytwarza ich samodzielnie, więc muszą zostać dostarczone z pożywieniem lub w postaci suplementów. Kwasy DHA i EPA naturalnie występują w tłuszczu rybim, a ich najlepszym źródłem są łosoś, makrela czy śledź.
W ciąży kwasy tłuszczowe DHA i EPA mają znaczenie, bo:
• wpływają na zdrowie wzroku i zapewnienie prawidłowego rozwoju psychomotorycznego dziecka
• chronią matkę przed depresją
• obniżają ryzyko przedwczesnego porodu
• chronią przed nieprawidłowym przepływem krwi w łożysku, co może doprowadzić do preeklampsji (ciężkie zaburzenie ciąży)
Kwasy DHA i EPA – jakie ilości powinna przyjmować kobieta w ciąży? Na przestrzeni lat pojawiały się różne dawki. Europejski Urząd ds. Spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w 2011 r. zalecał ponad 450 mg DHA i EPA łącznie na dobę, Polskie Towarzystwo Badań nad Miażdżycą i Polskie Towarzystwo Pediatryczne w 2007 r. polecało od 1-1,5 g DHA i EPA na dobę4.
Rekomendacje dotyczące suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3 - Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników5:
• minimum 200 mg DHA na dobę u wszystkich ciężarnych
• u kobiet planujących ciążę, jeśli spożywały małe ilości ryb, dawka może zostać zwiększona
• w przypadku ryzyka porodu przedwczesnego, ilość DHA należy zwiększyć do 1000 mg/dobę
Suplementy w ciąży: jod
W okresie ciąży zapotrzebowanie na jod zwiększa się, bo potrzebuje go płód i dochodzi do jego utraty przez nerki.
Znaczący niedobór jodu grozi:
• uszkodzeniem układu nerwowego
• upośledzeniem umysłowym, niedosłuchem lub głuchotą noworodków
• poronieniem
• przedwczesnym porodem
Rekomendacje dotyczące suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3 - Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników6:
• 120-200 mcg na dobę u wszystkich ciężarnych, o ile nie mają w wywiadzie chorób tarczycy
U ciężarnych z chorobami tarczycy w wywiadzie o ewentualnej suplementacji decyduje lekarz po kontroli stężenia hormonów i poziomu przeciwciał tarczycowych.
Rekomendacje dotyczące suplementacji: witamina D3
Witamina D3, zwana też witaminą słońca, jest produkowana w skórze pod wpływem działania słońca. Żeby ta synteza była efektywna, nie należy stosować filtrów słonecznych i trzeba przebywać na dworze w porze słonecznej. Do tego przyda się posiadanie jasnej karnacji, bo im ciemniejsza skóra, tym gorzej. Warunków do optymalnej produkcji wit. D3 jest kilka i na dodatek nie mamy wpływu na ich zaistnienie. Stąd na naszej szerokości geograficznej zaleca się suplementację witaminy D3 wszystkim, przynajmniej w okresie od października do kwietnia.
Witamina D3 na duże znaczenie dla kobiet ciężarnych. Nie tylko wpływa na odpowiednią mineralizację kości, odporność (a przyszłe mamy powinny unikać przeziębień), ale też na ekspresję genu, który odpowiada za rozwój macicy. Suplementacja cholekacyferolu zmniejsza ryzyko urodzenia dziecka z niedowagą, krwotoków poporodowych czy stanu przedrzucawkowego z powodu złych przepływów krwi w łożysku.
Rekomendacje dotyczące suplementacji witaminy D3 - Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników7:
• 1500-2000 IU na dobę w okresie ciąży i laktacji (o ile nie stwierdzono wcześniej niedoborów i ciężarna nie jest otyła)
• 4000 IU u ciężarnych otyłych (BMI>30)
Suplementy w ciąży: wapń
Wapń to stosunkowo mało popularny minerał wśród ciężarnych. Kobietom kojarzy się raczej z okresem menopauzy i osteoporozą. Co prawda nie podlega rekomendacjom PTGiP, jest jednak wskazany w przypadku zbyt niskiego spożycia mleka i jego przetworów, a także u pacjentek z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, otyłością, alergią na mleko, chorobami nerek czy autoimmunologicznymi, a także w przypadku ciąży mnogiej. Czym grozi niedobór wapnia? Poza przedwczesnym porodem, nieprawidłowościami w rozwoju układu kostnego dziecka i ryzykiem osteoporozy u matki8.
Suplementy w ciąży 1 trymestr
• kwas foliowy 0,4-0,8 mg/dobę
• kwas DHA minimum 200 mg/dobę
• żelazo - tylko w przypadku anemii
• jod 120-200 mcg na dobę, o ile nie ciężarna nie ma w wywiadzie chorób tarczycy
• witamina D3 1500-2000 IU/dobę
Suplementy w ciąży 2 trymestr
• kwas foliowy 0,6-0,8 mg/dobę
• kwas DHA minimum 200 mg/dobę
• żelazo - do 30 mg/dobę nawet jeśli nie ma anemii, o ile stężenie ferrytyny jest niższe niż 60 mcg/l
• jod - 120-200 mcg na dobę, o ile nie ciężarna nie ma w wywiadzie chorób tarczycy
• witamina D3 1500-2000 IU/dobę
Suplementy w ciąży 3 trymestr
• kwas foliowy 0,4-0,8 mg/dobę
• kwas DHA minimum 200 mg/dobę
• żelazo - do 30 mg/dobę, o ile stężenie ferrytyny jest niższe niż 60 mcg/l
• jod - 120-200 mcg na dobę, o ile nie ciężarna nie ma w wywiadzie chorób tarczycy
• witamina D3 1500-2000 IU/dobę
Suplementy w ciąży a autyzm
Między 2003 a 2005 rokiem w Izraelu poddano analizie 45 tys. noworodków. Naukowców interesowało, czy istnieje związek między suplementacją kwasu foliowego i innych preparatów witaminowych przez kobiety w ciąży i jeszcze przed ciążą a ryzykiem rozwoju zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) u dzieci. Badanie trwało do stycznia 2015 roku. Okazało się, że suplementacja w okresie planowania ciąży i w ciąży obniża ryzyko wystąpienia ASD u potomstwa9.
Czego nie wolno suplementować w ciąży?
Jeśli spodziewasz się dziecka, każdą kapsułkę czy tabletkę, jaką zamieszasz połknąć, powinnaś skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę. Tak jest najbezpieczniej. Nie wolno suplementować na własną rękę żelaza, nie powinno się także przesadzać z jodem, zwłaszcza, jeśli przed zajściem w ciążę miałaś kłopoty z tarczycą. Oczekiwanie przyjścia na świat to szczególny okres, w którym zapotrzebowanie organizmu wzrasta, ale powinno być pokryte przede wszystkim odpowiednio skomponowanym pożywieniem.
Źródło:
1. Zimmer P., Sieroszewski P., Oszukowski P. et al. Polish Society of Ginecologists and Obstericians recommendations on supplementation in pregnancy. Ginekol Pol. 2020;91(10): str. 644-653
2. tamże
3. tamże
4. Wendołowicz A., Stefańska E., Ostrowska L. „Żywienie kobiet w okresie ciąży” w: Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 3, str. 343
5. Zimmer P., Sieroszewski P., Oszukowski P. et al. Polish Society of Ginecologists and Obstericians recommendations on supplementation in pregnancy. Ginekol Pol. 2020;91(10): str. 644-653
6. tamże
7. tamże
8. Hamułka J., Wawrzyniak A., Pawłowska R. „Ocena spożycia witamin i składników mineralnych z suplementami diety przez kobiety w ciąży” w: ROCZNIK PZH 2010, 61, Nr 3, str. 274
9. https://www.mp.pl/poz/psychiatria/inne_zaburzenia/210196,kwas-foliowy-przed-ciaza-vs-autyzm dostęp: 16.02.2023
fot. Freepik
